NOVA MOBA ZA OVO DOBA
Rad tima PAMETNIJE ZGRADE među pobedničkim na MILD Home konkursu.
Pametnija zgrada za sve!
U poslednja dva meseca tim projekta PAMETNIJA ZGRADA (koji je pokrenula inicijativa KO GRADI GRAD) udarnički je radio na prevodu jednogodišnjeg procesa pronalaženja načina izgradnje stanova u Beogradu koji bi bili dostupni velikom broju građana koji nemaju stan, niti ga mogu steći pri sadašnjim nametnutim tržišnim uslovima – u arhitektonski konkurs MILD Home koji je raspisala Opština Savski Venac. U petak, 28. februara 2014. naš rad, pod nazivom NOVA MOBA ZA OVO DOBA, proglašen ja za jedan od tri pobednička!
NOVA MOBA predstavlja nekonvencionalni i za Srbiju novi model udruživanja građana radi zajedničkog investiranja, razvoja i, u velikoj meri, zajedničke stanogradnje. Za razliku od uvrežene prakse, tim PAMETNIJE ZGRADE se na konkurs nije javio sa arhitektonskim rešenjem koje bi zatim realizovao tržišno orijentisani investitor za još uvek nepoznate klijente, već kao grupa građana koja se okupila iz potrebe da reši svoje stambeno pitanje, ali i da iznađe model neprofitnog i solidarnog stanovanja za mnoge. Zato se, od samog početka, NOVA MOBA zasniva na ekonomskoj, društvenoj i ekološkoj održivosti budućih stanovnika, kao i na ideji stanovanja koje postaje pristupačno svima i omogućava ljudima da žive u sredini koja podržava ideju zajednice.
Dok je MILD Home konkurs pošao od ekološke održivosti stanogradnje, NOVA MOBA kao svoje polazište uzima društvenu i ekonomsku održivost i zaključuje da ona mora rezultovati visokom energetskom efikasnošću uz korišćenje lokalnih materijala kako bi nisko-budžetno stanovanje uopšte bilo ostvarivo.
Tim: Ana Džokić, Ana Vilenica, Antonije Pušić, Čedomir Ristić, Dušan Milanović, Dušica Parezanović, Emilija Zlatković, Jelena Tomić, Marc Neelen, Marija Draškić, Marko Aksentijević, Milica Ružičić, Nataša Žugić, Nebojša Milikić, Paul Currion, Predrag Milić, Srđan Tomić, Tadej Kurepa, Uroš Maksimović, Vedran Spaić. Stručni savetnici: Hein de Haan, Slobodan Reljić.
NOVA MOBA ZA OVO DOBA
Kako?
NOVA MOBA razvija alternativu koja bi omogućila rešavanje stambenog pitanja, obezbeđujući da domaćinstva ne troše više od 15% svog mesečnog prihoda (80€) na stanovanje i komunalije – ukupno. Zapravo, ostvarivanjem visoke energetske efikasnosti, ova domaćinstva će moći da ulože većinu ove sume u izgradnju svog stana, a ne u račun za struju i grejanje.
Neophodni uslovi razvoja
Trenutno stanje stvari ograničava realizaciju ovakvog pristupa, pošto cilja na (nerealno) visoke cene nekretnina. Stoga je potrebno ispuniti neke zahtevne uslove, kao na primer: da Opština (Grad, država) prepozna značaj ovakvog modela stanogradnje i zemljište ponudi na upotrebu pod veoma povoljnim uslovima (na primer kroz Community Land Trust model); da plaćanje naknade za Gradsko građevinsko zemljište bude umanjeno; da krediti kojima se finansira gradnja moraju biti obezbeđeni na nekomercijalnoj osnovi.
Takođe, projekat mora biti osmišljen tako da postigne: potpunu eliminaciju profita investitora; umanjenje troškova komunalija izgradnjom stanova visoke energetske efikasnosti, umanjenje troškova građevinskog materijala i rada kroz samo-izgradnju i uradimo-zajedno tehnike kad god je to moguće; umanjenje troškova instalacija (sanitarna i kuhinjska oprema) kroz zajedničku kupovinu; optimizaciju veličine stanova koji su dopunjeni zajedničkim prostorima.
Stambena zadruga
Smatramo da je najbolji način za ostvarenje ovog cilja uspostavljanje stambene zadruge koja bi zamenila investitora, povezala ljude različitih finansijskih mogućnosti i obezbedila finansijska rešenja za sve okupljene. NOVA MOBA oživljava zadružnu stanogradnju, koja kao model u Srbiji tradicionalno postoji duže od jednog veka, ali je u poslednjih par decenija izgubila svoj originalni smisao.
Solidarna ekonomija nejednakih učesnika
Struktura NOVE MOBE predviđa uključivanje samo 20% članova koji su u stanju da odmah ulože neophodnu sumu, dok je 80% stanova namenjeno ljudima kojima je to nedostižno. Oni koji se uključe u ovakav poduhvat mogu da izaberu na koji način će doprineti: kroz avansno ulaganje, dugoročno mesečno otplaćivanje ili (delimično) sopstvenim radom.
Grupu stanara predloženu za MILD Home konkurs činilo bi 45% članova (“prosečno domaćinstvo”) koji bi mogli da finansiraju svoj udeo kroz 30-ogodišnje mesečno učešće. Zatim, predviđamo da 20% članova nemaju prihod ili ušteđevinu (nezaposleni), ali mogu projektu da posvete puno radno vreme (na period od npr. 12-18 meseci) i time za 1 mesec “odrade” 1m2 stana (12-18m2). 5% članova zadruge ima neredovni prihod ispod proseka i udružuje se radi zajedničkog investiranja u stan. Zadruga ulaže u 5%stanova za izdavanje studentima po niskim rentama. 20% članova može da uloži celu sumu odjednom (npr. prodajom neodgovarajućeg stana) i time kupi učešće u zadruzi. 5% stanova bilo bi realizovano kroz program socijalnog stanovanja, koji avansno finansira opština ili Grad, smeštajući korisnike programa u podržavajuće društveno okruženje po cenama nižim od tržišnih.
Cene izgradnje
Prosečno beogradsko domaćinstvo čine 2.7 osobe, sa investicionim kapacitetom od 80€ mesečno (15% prihoda domaćinstva od 520€). Njihov životni prostor – polazeći od 15m2 po osobi – trebao bi da bude 2.7 x 15m2 = 40m2. Dodatni kvalitet naselju dodaju zajednički prostori, za koje bi svako domaćinstvo ulagalo 10% dodatnih kvadrata, na primer 40m2 + 4m2 = 44m2.
Da bi komunalni troškovi bili što manji, potrebno je postići PassivHaus standard za grejanje i hlađenje od maksimalnih 15kWh/m2 godišnje – što je ekvivalentno mesečnom računu za grejanje od 18€ za stan od 40m2. Procenili smo da bi troškovi sprovođenja (rad zadruge) i održavanja našeg stambenog naselja bili dodatnih 12€ mesečno, što ostavlja 50€ mesečno za ulaganje u stanogradnju.
U period od 30 godina, pomenuto prosečno domaćinstvo može da uloži ukupno 50€ x 12 meseci x 30 godina = 18,000€. Kada se ova cifra podeli sa 44m2, dolazimo do investicionog budžeta od 409€/m2. Apošto oduzmemo takse, dozvole i rad stručnjaka van inicijalne grupe (procena 87€, bez troškova zemljišta), ostaje nam budžet za samu izgradnju od 322€/m2, uzimajući u obzir i neophodne instalacije (procena 86 €). Kako možemo sagraditi zgradu za 236€/m2 (bez prethodno pomenutih instalacija)? Ova suma zahteva inovativnost u sistemu izgradnje i same montaže zgrade!
Sistem izgradnje
Za konkursnu lokaciju u sadašnjoj šumi u Borskoj ulici na Banjici u Beogradu, NOVA MOBA predlaže modularni sistem izgradnje (Open Cell) koji se zasniva na montažnim panelima od balirane slame u nosećem drvenom okviru (inspirisan ModCell sistemom koji je korišćen kod ilustracija). Slama je jeftin i obnovljiv materijal koji je lako dostupan u Srbiji, proizvodi se uz nisku upotrebu energije i ima odlična izolaciona svojstva. Paneli od balirane slame su dokazana tehnologija koja je dostupna na tržištu već 10 godina (Bio-SIPs, ModCell itd.), koja je sve popularnija kao rešenje zelene gradnje. Montažni sistem panela može se proizvoditi na licu mesta od strane relativno nekvalifikovanih ljudi, smanjujući cenu rada i transporta, kao i ugljenični otisak izgradnje.
Lokalna proizvodnja energije iz obnovljivih izvora
NOVA MOBA kombinuje različite strategije za samostalnu proizvodnju energije. Udeo od 70% ukupnog energetskog snabdevanja postiže iz obnovljivih izvora enegije koristeći geotermalne pumpe (koristi toplotnu energiju zemlje), uravnotežene ventilacije sa toplotnim izmenjivačem, d-i-y solarne panele za zagrevanje vode (Open Sunce), itd.
Faze nastanka naselja
Ovim rešenjem je predviđeno 188 stanova na lokaciji u Borskoj ulici. Prilikom realizacije NOVE MOBE ne bi se odjednom gradili svi stanovi, već bi realizacija bila po etapama – onako kako se formiraju grupe budućih stanara. Ovaj projekat predlaže 5 etapa. Naša je procena da je skup od 40 stanova dovoljan za izgradnju prvog objekta.
Inicijalna grupa od 40 domaćinstava bi principom mobe prvo izgradila zajednički proizvodni pogon (“OpenRadionica”) za produkciju zidnih i solarnih panela. OpenRadionica će biti organizovana i vođena kao neprofitno preduzeće, sa ciljem da na duže staze postane finansijski održivo kroz proizvodnju i ugradnju sistema panela. Onog trenutka kada bude proizveden dovoljan broj OpenCell panela može da otpočne izgradnja prve zgrade od 40 stanova. U izgradnji će učestvovati oni članovi zadruge koji ulažu svoj rad zajedno sa profesionalnim radnicima.
Urbanističko rešenje naselja
Urbanističko rešenje NOVE MOBE je osmišljeno tako da svaka zgrada dobija optimalnu sunčevu energiju, a celokupno rešenje upotpunjuje niz zajedničkih i javnih prostora. Zgrade su orijentisane tako da se sa glavne ulice (Borska ulica) naselje sagledava dubinski. Na najvišoj tački nalazi se najniži blok koji čini niz individualnih stambenih jedinica u kućama u nizu (P+1), zatim stambeni objekti visine P+2, dok se na najnižoj tački nalaze najviši objekti koji prate pad terena i imaju visinu od P+3 do P+4.
Grupisanjem stanova u objekte za kolektivno stanovanje postojeći teren ostaje dosta otvoren, sa malom gustinom naseljenosti. Ovo omogućava okruženje sa bujnim zelenilom, baštama i jarkovima za odvodnjavanje kišnice. Glavna komunikaciona struktura, preko koje se ulazi u stanove, je direktno povezana sa zajedničkim prostorima koji se nalaze u prizemnim objektima između stambenih zgrada. 
Ova struktura (princip pocinkovane skele i natkrivenih stepeništa) je u potpunosti odvojena od stanova, čime se izbegavaju hladni mostovi i stvara mogućnost za njihovo dodatno korišćenje kao otvorenih prostora uz stanove.
Kroz središnji deo naselja se provlači edukativna staza, koja meandrira između objekata i povezuje različite zajedničke sadržaje – počevši od organske pijace na najvišoj tački lokacije, ona prolazi kroz čitavo naselje, uz bašte, šumu, i završava se kod proizvodnog programa modularnog sistema gradnje koji se nalazi na najnižoj, severnoj tački lokacije.
Zajednički i javni prostori
Veoma bitan aspekt života u naselju čini prisustvo zajedničkih i javnih prostora, u koje ulažu stanari (10% od njihove kvadrature stana, a za stanove od 75 i 90m2 u većem obimu). Oni omogućavaju daleko bolji kvalitet života, kao i neke ključne životne funkcije poput prostora za rad samozaposlenih, što blagotvorno utiče na njihov društveni život i ekonomsku stabilnost.
Finansiranje zajedničkih prostora (u okviru cene stana) zamišljeno je na dva nivoa: zajednički prostori unutra svake zgrade (oko 100m2 po zgradi) i zajednički prostori za čitavo naselje (preko 600m2), koji se grade paralelno sa fazama izgradnje svakog od objekata. Faza 1: proizvodni pogon; faza 2: zajednički radni prostor (co-working); faza 3: društveni centar (sa programima za decu, starije i obrazovanje – projekcije, predavanja o zadružnom sistemu gradnje, OpenCell principu itd.); faza 4: restoran u kome rade žitelji naselja; faza 5: organska pijaca za male i nezavisne poljoprivrednike, koja se koristi i kao prostor za različita dešavnja, sportski tereni na otvorenom, kao i edukativna staza koja vodi do slobodne površine na severnom delju naselja.
Struktura stanova
NOVA MOBA predviđa stanove prilagođene prostornim potrebama raznovrsnih stanara (od garsonjere do stana za proširenu porodicu i kolektivnog stanovanja). Površina stanova varira od 27 do 90m2, a u nekima je već predviđena i mogućnost jeftinog proširenja od 15 do 30m2, kroz izgradnju dvostruke spratne visine. Prostorna struktura je jednostavna i modularna da bi omogućila buduće adaptacije stanova kada se struktura stanovnika bude menjala. U stanovima su jedino fiksne pozicije mokrih čvorova, dok je sve ostalo fleksibilno. Konačna kompozicija stanova isključivo zavisi od okupljene grupe, a u našem slučaju kod prve zgrade od 40 stanova, računato je na: 3 stana od 27m2, 3 stana od 27+15m2 (vertikalno proširenje), 13 stanova od 42m2, 5 stanova od 42+15 ili 30m2 (vertikalno proširenje), 8 stanova od 60m2, 6 stanova od 75m2 (od kojih su neki kolektivni), dok jedan, najveći stan, od 140m2 gradi zadruga i on je namenjen povoljnom izdavanju studentima. Ovakva struktura zgrade okupila bi oko 100 stanara.
Iako ne pripadaju standardnoj strukturi stanova, u naselju je predviđen i manji broj (8) invididualnih jedinica tipa kuće u nizu, spratne visine P+1. Čitavo naselje ovakve strukture imalo bi oko 500 stanovnika.
Konkursni materijal
Preuzmite celokupni narativ i tehnički opis
Ovaj rad je dat na korišćenje pod licencom:
Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License